Dende a pasada fin de semana comecei unha sección quincenal no diario dixital “Comarcas na rede” (www.comarcasnarede.com) onde irei ofrecendo pequenos artigos de divulgación sobre o patrimonio cultural tudense e da súa contorna co obxectivo de achegar aos lectores deste dixital ao coñecemento da nosa cidade e os seus recursos culturais e turísticos. Considerando que tamén para os lectores de Tudensia poden resultar de interese estas colaboracións introducirei neste blog estas colaboración, recollidas nunha sección que denominamos “Porta das Trabancas” en referencia ao único postigo da muralla medieval tudense aínda hoxe conservado pero fora da ollada de veciños e visitantes.
Detalle do plano de Tui de Francisco Coello de 1856, onde
Se percibe a muralla medieval e a posterior ampliación da idade Moderna
A vella acrópoles tudense posúe unha alongada historia que reclama sempre a nosa atención pois nunha continuidade histórica ben documentada, alo menos dende os tempos da invasión romana da antiga Galleciae, ofrece nas súas rúas e calellas un percorrido polas vicisitudes históricas de Galicia que neste territorio fronteirizo agroman con especial forza.
Un dos principais monumentos que podemos contemplar, no noso paseo pola cidade, é o sistema amurallado que dende 1170 por orde do rei Fernando II delimita a cidade histórica. En diversos lugares do percorrido que realicemos por Tui podemos ollar os diversos tramos deste amurallamento, que posúe tren principais etapas: a muralla medieval, a falsa braga edificada nos finais de Idade Media e sistema fortificado dos séculos XVII e XVIII que corresponde especialmente coa época das guerras con Portugal e que ampliou a superficie amurallada abranguendo novos arrabaldes no Norte e Leste.
A muralla medieval protexe unha superficie de 70.000 m2 e está conformada por once torres ou baluarte, catro portas principais e tres portas secundarias ou poxigos. Nesta fotografía do século XIX, arredor de 1880, podemos contemplar como se conservaba plenamente visible a muralla medieval nesta zona norte da cidade, con diversos cubos ou torres e a Porta do Arco así como o baluarte onde a muralla acadaba á ribeira do Miño.
Actualmente se conservan importante tramos, coas súas torres, na zona norte (especialmente unha parte que conforma o peche da horta do Convento das Clarisas, visible parcialmente dende a rúa Bispo Lago, e a torre do Xudeu integrada na "Casa Negra").
Outro importante treito na zona Oeste, especialmente na zona do actual patio do Colexio da Milagrosa e parcialmente visible dende a rúa Ordoñez e a súa confluencia coa Corredeira.
Son amplas superficies que pasan practicamente desapercibidas para a maioría dos visitantes e mesmo dos tudenses. Normalmente se identifica como un tramo da muralla medieval o muro de peche da horta do Convento das Clarisas na rúa Ordoñez, aínda que na súa actual configuración non corresponde cunha factura medieval senón a unha reconstrución posterior.
Das catro portas da muralla unicamente conservamos algúns restos materiais na Porta da Pía, onde podemos ollar aínda os gonzos ou bisagras da porta e do seu rastrillo. Esta porta comunicaba cos arrabaldes de A Corredeira e Rio Muiños e era por onde chegaba a Tui o camiño real de Baiona. A súa denominación proven da existencia no seu entorno dunha gran pía, relacionada posiblemente coas funcións rituais da Sinagoga que estaba edificada naquel lugar.
As outras portas eran a Porta dos Ferreiros, na zona sur, que comunicaba co arrabalde de Freanjo, o camiño da barca a Valença e o camiño cara á Guarda. O seu nome derivaba da localización inmediata do gremio dos ferreiros, no último tramo da rúa Real (hoxe Lorenzo Cuenca).
A Porta Vergán ou Bergán, estaba no inicio da actual rúa San Telmo, e comunicaba co arrabalde do Rollo e o camiño real a Porriño. Finalmente estaba a porta do Arco, na parte baixa da cidade, comunicaba cos barrios de San Domingos e San Bartolomeu e o camiño real a Salvaterra, cuxo aspecto aínda podemos contemplar na fotografia que citamos anteriormente.
Xunto a estas portas había tres pequenos accesos, ou portas secundarias, ben documentados en época medieval. Serían a porta do Pexigo (xunto a praza do mesmo nome lamentablemente perdido no rueiro, hoxe chamada Praza da Estrela) tamén denominada porta da Ribeira pois era o acceso á ribeira do Miño. Esta porta se conserva parcialmente na actualidade dentro dunha propiedade privada. Estaba logo a porta do Canto, na rúa do mesmo nome (no actual inicio da rúa Sanz no Colexio da Milagrosa) e finalmente a “Porta das Trabancas”, que se conserva semisoterrada no muro da horta do Convento das Clarisas (na zona do Cantón de Diomedes) cunha estrutura rematada cun arco de medio punto. Debe o seu nome, segundo informa Ernesto Iglesias Alemida, á inmediata torre homónima identificada gracias a un documento do século XVI. Con similar nomenclatura existe unha porta na muralla de Pontevedra. Esta porta daba acceso á zona da Corredeira.
Do libro “Guía monumental y artística de Tui” de Ernesto Iglesias Almeida
A súa conservación débese a súa integración no ámbito do mosteiro das “Encerradas” tudenses. A orixe deste convento está en 1508 cando un grupo de dez mulleres fundan un beaterio para vivir a súa vocación relixiosa, no ano 1544 o bispo Miguel Muñoz dóalles á antiga igrexa de Santa María da Oliveira e os terreos contiguos para edificar o seu mosteiro. En tempos posteriores esta porta ao integrarse no complexo conventual quedará sen uso sendo tapiada ata a actualidade. Nas últimas décadas do século XIX os terreos onde se atopa esta porta como integrantes da falsa braga defensiva da cidade foron postos á venda, en poxa pública, polo Estado, pasando boa parte deles a propiedade privada. Esta porta agardamos mereza no futuro unha intervención arqueolóxica que a documente e a restaure.
Esta “Porta das trabancas”, hoxe oculta á nosa visión, da pois nome a esta sección na que en vindeiros días iremos recollendo outros lugares, espazos, costumes, tradicións, etc que normalmente pasan desapercibidas pero que conforman o noso patrimonio material e inmaterial. Hoxe quixemos lembrar como as murallas medievais seguen presentes, aínda que sen gran relevancia, na vida diaria dos tudenses e visitantes, reclamando para elas unha axeitada posta en valor.
A celebración, nos primeiros meses do vindeiro ano, do 850 aniversario da presenza do rei Fernando II en Tui, cando acorda conceder á cidade unha carta foral e establece o “traslado” da súa poboación dende as chairas de Santa Eufemia e San Bartolomeu ata o alto do outeiro onde xa se asentaba a cidade, ampliando a súa superficie que ordena amurallar. Esta data de 1170 é un dos momentos fundantes da cidade de Tui, da súa configuración urbana que chega ata os nosos días. Este aniversario reclama unha celebración que contribúa á recuperación da historia tudense e dos seus recursos patrimoniais, entre eles o seu sistema amurallado que Fernando II ordenou levantar.
Como xa teño escrito: A nosa cidade precisa conmemorar este aniversario, pois o xeito como unha cidade lembra a súa historia – coas súas luces e sombras, coas súas grandezas e miserias- reflicte como se percibe a si mesma e, moi especialmente, como quere ser, que proxecto común quere construír (http://tudensia.blogspot.com/2018/10/o-850-aniversario-do-ano-1170-un-fito.html)
Rafael Sánchez Bargiela
in Tudensia
Sem comentários:
Enviar um comentário